Het orgel van de Nieuwe Kerk aan het Spui heeft de afgelopen twaalf maanden ingrijpende restauratiewerkzaamheden ondergaan.
Restauratie noodzakelijk
Zoals bij veel orgels is een restauratie of groot onderhoud eens in de 25 tot 30 jaar noodzakelijk. Bij dit orgel was dit 40 jaar geleden en was het nodig aan restauratie toe. Het orgel was met een dikke laag stof bedekt door de vele verbouwingen in de loop van de tijd om de kerkzaal geschikt te maken voor commercieel verhuur voor congressen en concerten.
Het belangrijkste probleem was echter ontstaan door uitdroging van het leer van de blaasbalgen en windkanalen. Het leer was gaan scheuren en er ontstonden lekken waardoor de juiste winddruk niet meer kon worden opgebouwd.
Ook was het stemmen van het orgel niet meer goed mogelijk en het orgel dreigde onspeelbaar te worden.
Er moest daarom op een kort termijn iets gebeuren. Er werd een restauratie plan opgesteld. Bij nadere inspectie van het hele orgel i.v.m. het opstellen van dit plan bleek ook dat het raamwerk van de schitterende orgelluiken defecten vertoonden en er plooien in de schilderdoeken te zijn ontstaan. Ook de schilderingen zelf waren verstoft en hier en daar wat beschadigd. Daarom is bij het herstelplan ook de restauratie van de orgelluiken meegenomen. De fraaie orgelluiken met Bijbelse tafrelen van de Haagse schilder Theodorus van der Schuer (1634 – 1707) stammen uit 1702.
Ook het interieur van de kerk inclusief orgelfront, luiken en balkon zijn nog oorspronkelijk uit de tijd van ingebruikname (1658/1702)
Restauratie orgelluiken
Restaurator Leonoor Speldekamp, o.a. bekend van de restauratie van Panorama Mesdag, was bereid de restauratie van deze vier beschilderde luiken op zich te nemen. De ‘kleine luiken’ van het rugwerk werden daarvoor naar haar atelier vervoerd. De ‘grote luiken’ van het hoofdwerk bleken zo groot dat zij niet door een deur van de kerk naar buiten konden worden gebracht. Daardoor werd er in de kerk een ‘restauratieatelier’ ingericht, waar de restaurator haar gespecialiseerde werkzaamheden kon verrichten.
In 1700 werd de opdracht voor de bouw van een groot drieklaviers orgel aan de beroemde orgelbouwer Johannes Duyschot gegeven. De schitterende orgelkas werd door Johannes Hanart ontworpen en verschillende beeldhouwers werden ingehuurd voor het maken van een balkon en de beelden op het orgel. Ook deze kunstwerken vertoonden de nodige gebreken. Aangezien er een beperkt budget beschikbaar was, zijn aan de orgelkas en beelden alleen de hoogst noodzakelijke reparaties verricht, maar aan de kas zelf is weinig gedaan. Wel is het hele front ontdaan van stof.
Restauratie orgel
De restauratie van het orgel is afgelopen jaar door de bekende orgelbouwer Reil uit Heerde uitgevoerd. Daartoe is o.a. al het pijpwerk van de windladen genomen (behoudens de houten Subbas 16 voet van het pedaal) en in de werkplaats van orgelbouwer Reil schoon gemaakt en waar nodig hersteld. Een aantal conducten en pijpvoeten zijn hersteld. Al het leer is vervangen inclusief het leer van de enorme blaasbalgen, zodat windlekkages voorlopig weer tot het verleden behoren.
Bij de speeltafel zijn enkele registerplaatsen gewijzigd voor een meer logische indeling. Het gehele mechaniek is bijgesteld en het volledige orgel weer stof vrijgemaakt.
Restauratie afgerond
Half augustus 2019 was de restauratie aan de orgelluiken afgerond en konden de orgelluiken weer op hun plaats gehesen worden. Eind augustus is het orgel opgeleverd.
In wezen is het orgel daarmee weer geschikt als concertorgel.
Akoestische schermen
Echter deel 3 van het herstelplan van het orgel is nog niet uitgevoerd. Dit betreft het verschuifbaar maken van het akoestisch scherm voor het orgel.
In de kerk hangen verschillende akoestische schermen, indertijd aangebracht om de zaal geschikt te maken voor de uitvoering van kamermuziek. Een van deze schermen hangt vlak voor het orgel waardoor het orgel ongeschikt is geworden als concertorgel.
Na het verschuifbaar ophangen van dit scherm, waarvan de werkzaamheden hopelijk in november 2019 van start gaan, kan het orgel pas als volwaardig concertorgel weer gaan klinken. Tot die tijd kunnen er geen artistiek verantwoorde concerten op dit orgel worden gegeven.
Restauratie uitgangspunten
Er is veel gediscussieerd, zoals bij vele historische orgels het geval is, over de vraag naar welke tijd dit orgel moest worden teruggebracht,.
Bij de laatste restauratie in de jaren zeventig is er voor gekozen om de klank te behouden van orgelbouwer Witte (die het orgel in 1867 aanpaste), dus zoals het de laatste 150 jaar heeft geklonken: Romantisch, warm, in een stemming van 440 Hz.
Natuurlijk was er ook wat voor te zeggen geweest om het orgel terug te brengen naar de begintijd van Duyschot (1702). Zeker gezien het prachtige front uit die tijd en het feit dat zeer waarschijnlijk Georg Friedrich Handel nog op dit orgel heeft gespeeld met de klank van Duyschot. Maar terug-restaureren naar die situatie was eigenlijk niet meer mogelijk.
We moeten het nu dus doen met alleen de verschijningsvorm van orgel zoals dat er heeft uitgezien in de tijd toen Handel op het orgel speelde.
Maar in de huidige Nieuwe Kerk is de “Witte klank” helemaal op zijn plaats: Een concertzaal met een romantisch orgel. Uitermate geschikt voor het uitvoeren van werken voor orgel en orkest zoals b.v. het Concert voor orgel, strijkers en pauken van Francis Poulenc.
Gebruik van het orgel
Het orgel krijgt een functie in de programmering met het Residentie Orkest doordat in de nieuwe in aanbouw zijnde concertzaal aan het Spui geen plaats is ingeruimd voor een orgel.
Op Open Monumentendag / Nationale Orgeldag (14 september) zal het orgel nog beperkt hoor- en zichtbaar zijn in zijn hernieuwde glorie. Beperkt omdat het orgel pas goed geïntoneerd gaat worden als het scherm voor het orgel zal zijn geflexibiliseerd.
Dan pas zal er ook een feestelijke opening zijn waarbij het prachtige front weer zonder obstakels zichtbaar zal zijn en men weer ongestoord naar dit monumentale orgel kan luisteren.
Restauratiekosten
Het gehele restauratieproces kost € 500.000,- waarvan een gedeelte via overheidssubsidie ontvangen mocht worden.
Het fondswervingsproces voor het resterende deel (van een ton) is nog in volle gang. (IBAN Nieuwe Kerk: NL55 ABNA 0467 262 926 o.v.v. ‘orgelfonds’)
Hero de Boer, Voorzitter HOK en titulair organist Nieuwe Kerk
Kijk voor meer informatie op:
https://nieuwekerkaanhetspui.wordpress.com/2017/02/09/het-orgel-komt-weer-tevoorschijn/
Gepubliceerd: woensdag 11 september 2019
Meer nieuws
De Stichting Haags Orgel Kontakt (HOK) is een samenwerkingsverband van zes participerende cultuuraanbieders in de Haagse binnenstad.
Klik HIER voor de volledige omschrijving
Het Haags Orgel Kontakt onderschrijft de Governance Code Cultuur (GCC) en de Code Culturele Diversiteit (CCD)
Het Haags Orgel Kontakt wil zich ook houden aan de regelgeving m.b.t. de Algemene Verordening Persoonsgegevens.
In onderstaande LINKS meer info over:
De concerten en andere activiteiten van het HOK zijn alleen mogelijk door financiële bijdragen van subsidiegevers en de structurele subsidie die het samenwerkingsverband van het HOK ontvangt van de Gemeente Den Haag.
