ALGEMENE INFORMATIE KERK:
Naam kerk: Bethlehem Kerk
Adres: Laan van Meerdervoort 627
Bouwjaar: 1929-1931
Architect: J.C. Meischke en P. Smidt
Beheer/gebruik: PKN gemeente
ALGEMENE INFORMATIE ORGEL(s):
Hoofdorgel: Vierdag: 1972 (28/III/P)
Koororgel: NVT
Titulair organist: Aarnoud de Groen
Organisatie concerten: Aarnoud de Groen
Bethlehemkerk maakt geen deel uit van het HOK
VOORGESCHIEDENIS
De Bethlehemkerk aan de Laan van Meerdervoort is de opvolger van de in 1857 gebouwde Bethlehemskerk in de Breedstraat. Een zaalkerk die oorspronkelijk ‘armenkerk’ of ‘Tiendenkerk’* was geheten. Dit gebouw werd in 1928 verkocht waarna zich er een papiermachazijn in vestigde. Hierna werd het gebouw gekocht door de Gereformeerde Gemeente die het verbouwde en in 1934 in gebruik nam. Daarbij werd de entree verplaats naar de Oude Boomgaardstraat met een toegang tussen de bebouwing. In 1985 werd dit gebouw gesloopt en werd er een geheel nieuw kerkgebouw neer gezet dat de naam ‘Bethaniëkerk’ kreeg.
(* De ‘Tienden’ waren sinds het OT bestemd voor de armen)
BOUWGESCHIEDENIS BETHLEHEMKERK
De nieuwe Bethlehemkerk aan de Laan van Meerdervoort werd tussen 1929 en 1931 gebouwd naar een ontwerp van de architecten Johan Coenraad Meischke en Pieter Smidt als gevolg van een ontwerpopdracht van de Ned. Bond van Architecten voor een ‘tiendenkerk' voor ca 1200 zitplaatsen, bijgebouwen en een kosterswoning.
Oorspronkelijk was de opdracht gegeven aan de architecten G. van Hoogevest uit Amersfoort, W. Chr. Kuiper uit Scheveningen en J.C. Meischke uit Rotterdam, die allen lidmaat waren van de Ned. Herv. Kerk. De commissie ‘Tiendenkerk' koos uiteindelijk voor het ontwerp van Meischke/Smidt. De bouw van de kerk werd gegund aan de aannemer W. Koorevaar uit Alblasserdam.
De totale kosten waren 350.000 Gulden, die uit div. fondsen bijeen werden gebracht (w.o. giften van koningin-moeder Emma, H.M. koningin Wilhelmina en H.K.H. prinses Juliana)
De eerste steen werd gelegd op 26 oktober 1929. Na enige bouw-, financiële-, en gezondheidsproblemen bij de aannemer kon de eerste kerkdienst plaatsvinden op 22 juni 1931.
Al gauw kreeg de kerk de bijnaam ‘Gereformeerde Kathedraal'. Het gebouw staat sinds 1988 op de gemeentelijke monumentenlijst.
GEBOUW
Zowel de Haagse School als andere architectuurrichtingen hebben hun stempel gedrukt op het ontwerp van de Bethlehemkerk. De kerk is opgebouwd in roodbruin metselwerk met enkele sierbeton accenten en voorzien van een imposant, met vlakke pannen gedekt, zadeldak. In de gevels zijn zowel horizontale als verticale elementen toegepast Even imposant zijn de grote vensters in de zijgevels, gescheiden door zware muurdammen. Boven de vensters zijn betonnen uitstekede gevelbanden toegepast die een horizontaal element versterken. De muurdammen versterken meer het verticale element in de architectuur van de kerk
Opvallend is ook het gebruik van glazen bouwstenen bij de beide trappenhuizen weerszijde van de entree aan de westzijde (Klaproosstraat)
Aan de andere zijde bij de Azaleastraat steekt een soort koor uit de bebouwing met daaraan een soort apsis met een halve 10-hoekige plattegrond. Hierin zijn op de hoeken muurdammen (als steunberen) toegepast, maar er is geen enkele gevelopening (venster o.i.d.) De apsis heeft een op de gevel van het ‘koor’ aansluitend tentdak. Aansluitend aan de apsis is, in de gevellijn van de Azaleastraat, een aanbouw met bijgebouwen gerealiseerd.
De markante 55 m hoge toren met luidklokken en aan alle vier zijden een wijzerplaat van het toren-uurwerk, is gelegen in de zichtas van de Laan van Eik en Duinen en de hoek Laan van Meerdervoort. De torenspits is met koper gedekt. Ook heeft de toren onder het grote wijzerplaten een klein maar opvallend balkon aan alle kanten. Aan de vier hoeken steken waterspuwers naar buiten.
INTERIEUR
Het interieur oogt sober en strak maar heeft ook charme. Er is veelvuldig gebruik gemaakt van fraai uitgevoerd schoon metselwerk, terwijl ook wanden zijn witgepleisterd. De kerkzaal oogt licht door de grote raamvlakken.
De overkapping heeft de vorm van een spitsboog. Later heeft het interieur enige moderniseringen ondergaan, waaronder de orgeltribune, die nu de abscis afsluit en een ‘aandachtswand' vormt. Toen zijn ook de, door rondbogen besloten, loges voor kerkenraad en kon. fomilie, komen te vervallen. en wordt het liturgisch centrum nu afgesloten door een vlakke gestucte wand, onderbroken door muurgedeelten met grijze betonstenen die doorloopt tot waar het kerkschip (kerkzaal)begint.
De kansel is naar de rechterkant verhuist (voor de kerkbezoekers: Links) en staat dus niet meer in het midden. Ook de doopfont en avondmaalstafel zijn van later datum.
Het meubilair, waaronder de teakhouten kerkbanken in drie vakken, is van de bouwtijd.
Met de verbouwing van de kerk is ook een ca 2 m hoge afsluiting geplaats waardoor een ontmoetings/koffieruimte is ontstaan. Ook de vloerbedekking is van later tijd.
De akoestiek is aangenaam, evenals de geluidsinstallatie.
ORGEL
Het orgel dat nu in de Bethlehemkerk staat is het derde instrument in deze kerk.
In de ‘voorloper’ van de huidige Bethlehemkerk, de Betlehemskerk in de Breedstraat, werd in 1860 door orgelbouwer Willem Hendrik Kam een 2-klaviers orgel gebouwd. (zie afb. 12)
Dit orgel werd bij de verhuizing van de Breedstraat naar Bethlehemkerk aan de Laan van Meerdervoort overgeplaatst vaar deze nieuw gebouwde kerk. Daar kreeg het orgel een plaats op een orgeltribune voorin de kerk boven de kansel. (de plek vanhet huidige Vierdag-orgel, al is de situatie wel veranderd) (zie afb. 13)
In 1974 wordt dit orgel verkocht en vervangen door een orgel van orgelbouwer Willen van Leeuwen, dat oorspronkelijk in 1960 was geplaatst in de Goede Vrijdagkerk (Cornelis Houtmanstraat). Het was een orgel met 20 stemmen over twee klavieren en pedaal. Dit orgel werd geplaatst op de galerij tegenover het oude orgel, tussen de daar aanwezige kerkbanken (zie afb. 14).
Het Van Leeuwen-orgel heeft dienst gedaan tot 1997. Waarna het vervangen werd door het huidige Vierdag-orgel.
Dit orgel was afkomstig uit de voormalige Julianakerk aan het Kaapse plein en in 1972 gebouw door de Fa Vierdag te Enschede. Toen de Julianakerk in 1997 aan de eredienst werd onttrokken wegens terugloop van het aantal gelovigen kwam het orgel beschikbaar voor herplaatsing.
Het Vierdag-orgel is door de Fa Pels & van Leeuwen te ’s-Hertogenbosch met enkele wijzigingen overgeplaatst naar de Bethlehemkerk.
Bij de overplaatsing van het Vierdag-orgel uit de Julianakerk, verhuisde de toenmalige organist van dit instrument, Aarnoud de Groen, mee naar de nieuwe kerk en werd in de Bethlehemkerk aangesteld als organist op zijn oude orgel in een nieuwe locatie. Hij was ook de grote initiator van de plaatsing van dit orgel in de Bethlehemkerk. (door deskundigen werd wel verondersteld dat het Vierdag-orgel niet krachtig genoeg zou zijn voor de ruimte van de Bethlehemkerk. Aarnoud was er van overtuigd dat dit zeker niet het geval zou zijn. De geschiedenis heeft hem gelijk gegeven)
Het orgel van Vierdag is volledig mechanisch en heeft 28 stemmen over drie klavieren en pedaal. (volgens organist Aarnoud de Groen is het 3e klavier, het Borstwerk’ kosteloos door de orgelbouwer toegevoegd omdat hij graag een ‘meesterwerk’ wilde afleveren. Wat overigens zeker gelukt is)
Het oorspronkelijke plan om het pedaal(werk) onder te brengen in twee (pedaal)torens aan weerszijde van het orgel kon niet door gaan. Het pedaal(werk) is toen ondergebracht in een aparte kas achter de Hoofdwerk-kas (zie foto 21)
Het orgel oogt niet erg groot, maar heeft een grootste klank. Mede doordat het orgel is voorzien van orgelluiken die het orgel optisch groter doen lijken maar ook de klank beter verspreiden, maar tevens doordat de kerk een fraaie akoestiek heeft.
Het front van het Hoofdwerk heeft een fraaie klassieke opbouw met een hoge ronde middentoren en aan weerszijde vlakke velden, waarvan de middelste velden gedeeld zijn en voorzien van z.g. Spiegelvelden (de onderste pijpen staan met de voeten naar boven gericht). Het Borstwerk staat onder het Hoofdwerk in de ingesnoerde (smallere) onderkas en is voorzien van deurtjes met houtsnijwerk.
Het Rugwerk lijkt opties veel op het Hoofdwerkfront, met dit verschil dat de buitenste velden driehoekig uitsteken. Ook het Rugwerk is voorzien van orgelluiken. Het Rugwerk hangt geheel buiten de orgeltribune. De bespeler zit er ook daadwerkelijk met de rug tegen aan. (Aarnoud heeft een handig hulpmiddel tot zijn beschikking dat de hulp van één registrant toch mogelijk maak: een stok met registertrekker-trekker, al zal hij dat bij zijn eigen -ook concertante- spel niet nodig hebben: hij kan de registersknoppen blindelings vinden en vliegensvlug terkken...)
ORGANIST en CONCERTEN
Organist van de Bethlehemkerk is sinds 1997, Aarnoud de Groen. Daarvoor was hij benoemd in de Julianakerk. Hij verhuisde dus met het orgel mee naar de Bethlehemkerk toen de Julianakerk voor de eredienst gesloten werd en het orgel naar de Bethlehem kerk werd overgeplaatst. Iets waar Aarnoud zich erg voor heeft ingezet.
Aarnoud de Groen verzorgt regelmatig orgelconcerten op zijn orgel in de Bethlehemkerk, maar is ook een veelgevraagd concertgever en begeleider in binnen en buitenland. In de periode van de coronacrisis startte hij wekelijkse virtuele orgelbespelingen op zijn (Hauptwerk/Sweeliq-)huisorgel via YouTube. Na deze tijd vervolgde hij de ‘YouTube-concerten’ met (wekelijkse) bespelingen op het orgel in de Bethlehemkerk.
Meer info:
HB/juli 2022 > aug. 2023
De Stichting Haags Orgel Kontakt (HOK) is een samenwerkingsverband van zes participerende cultuuraanbieders in de Haagse binnenstad.
Klik HIER voor de volledige omschrijving
Het Haags Orgel Kontakt onderschrijft de Governance Code Cultuur (GCC) en de Code Culturele Diversiteit (CCD)
Het Haags Orgel Kontakt wil zich ook houden aan de regelgeving m.b.t. de Algemene Verordening Persoonsgegevens.
In onderstaande LINKS meer info over:
De concerten en andere activiteiten van het HOK zijn alleen mogelijk door financiële bijdragen van subsidiegevers en de structurele subsidie die het samenwerkingsverband van het HOK ontvangt van de Gemeente Den Haag.
