[Afb. 1, 1a, 2: Gotische zaal in vogelvlucht, gevelaanzicht]
ALGEMENE INFORMATIE LOCATIE:
Naam locatie: Gotische zaal Raad van State
Adres: Paleisstraat 1 (t.o. Paleis Noordeinde)
Bouwjaar: 1840-1848
Architect: Prins van Oranje (latere koning Willem II)
Beheer/gebruik: Raad van State
ALGEMENE INFORMATIE ORGEL(s):
Orgel: Fa. J. Bätz & Co, 1842 - 23/II/P
Titularis: Jos van der Kooy
Organisatie concerten: Stichting Muziek in de Gotische Zaal, die participeert in het HOK
GESCHIEDENIS
De 'Gotische zaal' van de Raad van State is oorspronkelijk gebouwd als ruimte voor de schilderijenverzameling van de latere koning Willem II, die tijdens zijn studie in Oxford behoorlijk onder de indruk was gekomen van Anglo-Neogotische bouwwerken in die plaats en in geheel Engeland.
Bouwplannen Willem II
Teruggekeerd in de Nederlanden vatte Willem II het plan op om in het 'Hofkwartier' een groot complex te bouwen in deze Engelse stijl. Veel van deze plannen zijn echter niet doorgegaan, om verschillende redenen, waarvan geldgebrek er een was. De Gotische zaal en b.v. het gebouwencomplex met woningen aan de Nassaulaan en de daar tussen staande voormalige Willemskerk (die overigens oorspronkelijk als manege gebouwd werd) geven een goed beeld van wat Willem voor ogen had. Ook een van de schilderijen in de Gotische zaal laat iets van zien van de grootste plannen die hij had: Het daarop afgebeelde gebouw tegen over het paleis Noordeinde moest worden afgebroken i.v.m. de slechte bouwstaat.(Willem bemoeide zich intensief met het ontwerp, keuze van bouwmateriaal en de bouw van zijn plannen. Daarvoor werden niet altijd de goede bouwmetalen gebruikt..)
Op 4 september 1840, de geboortedag van zijn eerste kleinzoon, plaatste de Prins van Oranje de eerste steen die nog te zien is in de buitengevel van de Gotische zaal in de daar achter liggende Franse tuin die grenst aan het ‘Witte paleisje’ aan de Kneuterdijk.
Pas in 1848 waren de Gotische zaal en de aanbouwen voltooid. Het ontwerp was van de koning zelf en hij hield ook zelf toezicht op de bouw. Veel van de aanbouwen zijn inmiddels weer verdwenen, maar de Zaal is blijven staan, mogelijk mede doordat het dak was gedekt met loden platen (die wel van goede kwaliteit waren). De zaal heeft een schitterende Anglo-Neogotische kap met fraai bewerkte houten dakspanten die in het zicht zijn gebleven.
Gebruik Gotische zaal door de eeuwen heen
De Gotische zaal werd officieel in gebruik genomen bij de huwelijksinzegening van Prinses Sophie, de dochter van Willem II, met de Erfgroothertog van Saksen-Weimar-Eisenbach op 8 oktober 1842. Bij die gelegenheid werd het (nieuwe) orgel bespeeld dat was aangebracht aan de zijde van de zaal waar zich het roosvenster bevindt, dus tegenover de huidige plaats. (hiervan is nog een oude afb. bekend)
Naast het tentoonstellen van de schilderijen van de koning, vonden in de zaal ook diverse officiële gebeurtenissen plaats (zoals het huwelijk van prinses Sophie). Ook werden er wel godsdienstoefeningen gehouden, waarbij ook het orgel regelmatig geklonken zal hebben.
Een aardige anekdote is dat in dat geval vooraf een gordijntje werd geschoven voor enkele schilderijen die kennelijk de aandacht van het ‘verhevene’ zouden afleiden. Voor deze handeling zou een speciale lakei zijn aangesteld. (bron: Gert Oost, titularis tot 2006).
De Gotische Zaal en het er achter gelegen 'Witte paleisje' van Anna Paulowna hebben, naast de Koninklijke gebruikers, ook heel wat andere bewoners en gebruikers gekend.
Diverse verenigingen en instellingen hebben er tentoonstellingen en bazaars gehouden en ook het hoofdbestuur van het Nederlandse Rode Kruis heeft hier kantoor gehouden. Het paleisje was ook eens de ambtwoning van minister Van Karnebeek en zetel van het Crisiscomité. Later werd het complex verkocht aan de Algemeen Friesche Levensverzekering Maatschappij.
Tijdens de Duitse bezetting zetelde er de "Presse- und Propagandadienst beim Amt des Reichskommissars" en het nieuwe departement van Volksvoorlichting en Kunsten.
Na de oorlog verleende het complex onderdak aan de provinciale griffie, de particuliere secretaris van Koningin Wilhelmina en het departement van Scheepvaart en weer later het ‘Nederlands Volksherstel’. Even leek het er op dat de oude gebruikers (de Algemene Friesche en de Groot-Noordhollandsche) weer hun intrek zouden nemen in het complex, maar de minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening had inmiddels besloten dat het complex bestemd zou worden voor Raad van State.
Verbouwing en huidig gebruik
Na een grote verbouwing werden meerdere aaneengesloten (al of niet historische) panden aan de Kneuterdijk en de Parkstraat voor de ingebruikname van de Raad van State bestemd. In oktober 2011 kon deze langdurige en uitgebreide restauratie, renovatie en nieuwbouw worden afgerond die het complex van de Raad van State tot een eenheid maakte. Daarbij is ook de Gotische Zaal gerenoveerd en o.a. voorzien van een nieuwe vloer.
ORGEL GOTISCHE ZAAL
Het orgel in de Gotische Zaal heeft al vrijwel vanaf de bouw een orgel gestaan. In opdracht van koning Willem II gebouwd door orgelbouwer Jonathan Bätz (firma Bätz & Co te Utrecht). die het in 1842 opleverde. Het was een orgel met een bescheiden dispositie en een opvallende vormgeving die het roosvenster, waarvoor het stond, vrij hield. (Onbekend is of de koning ook invloed heeft gehad in het ontwerp van het orgel, maar dat zou zo maar mogelijk zijn…)
Vele omzwervingen
Na verloop van enkele jaren werd de noodzaak van een orgel in de Gotische zaal niet meer aanwezig geacht en werd het orgel in 1855 door firma Bätz & Co overgeplaatst naar het Koninklijk Muziekschool (nu Kon. Conservatorium). Eerst aan de Prinsegracht en ca. 30 jaar later aan de Korte Beestenmarkt, waarbij het pedaal eigen registers kreeg en het nevenwerk (2e klavier) in een zwelkast werd geplaatst.
Rond 1950 verhuisde de firma Van Leeuwen te Leiderdorp het orgel naar de toenmalige Willemskerk* aan de Nassaulaan waar het een plaats kreeg naast het Kam-orgel uit1856.
Toen deze kerk in 1964 onttrokken werd aan de eredienst volgde de overplaatsing van het orgel naar Haarlem, waar het door de firma Van Leeuwen in de Sionskerk werd geplaatst. Daarbij werden ingrijpende wijzingen aan het instrument en de orgelkas aangebracht.
Toen ook de Sionskerk een andere bestemming kreeg kwam het orgel in 1984 in opslag bij de firma Van Vulpen te Utrecht met als beoogde eindbestemming muziekcentrum Vredenburg.
* De Willemskerk was oorspronkelijk door koning Willem II gebouwd als manege en net als de Gotische zaal in de neogotische stijl ontworpen die koning Willem II in Engeland had gezien.
De manege bleek echter op de lange termijn te kostbaar en Willem III schonk het gebouw aan de Ned. Hervormde Kerk die het na aanpassing als kerk ging gebruiken (de prinsessen Wilhelmina en Juliana zijn in deze kerk nog gedoopt). In 1962 werd de kerk buiten gebruik gesteld.
Het gebouw werd, m.u.v. de voorgevel en de toren, gesloopt en vervangen door een modern kantoorgebouw bestemd voor de Vereniging van Nederlandse Gemeenten VNG)
Weer terug op oorspronkelijke locatie
Echter, toen in die tijd ook de (1e) restauratie van het complex van de Raad van State in Den Haag gereed kwam, besloot men het orgel terug te plaatsen in de Gotische Zaal en kwam het orgel in 1990 terug de oorspronkelijke locatie.
Omdat de zaal enkele ingrijpende wijzigingen had ondergaan was de meest geschikte plaats boven het ingangsportaal aan de andere zijde van de zaal, waardoor het orgel niet meer aan de wand van het ronde roosvenster kwam te staan, waarvoor het oorspronkelijk was ontworpen, maar voor een neogotisch spitsboogvenster.
Een uitgebreide reconstructie en restauratie van het orgel bleek echter wel noodzakelijk. Het orgel werd daarbij ontdaan van allerlei niet authentieke toevoegingen en veranderingen die in de loop van de tijd waren aangebracht.
Ook werd de kas, die ernstig was aangepast (zo waren de kappen van de (pedaal)torens afgezaagd omdat het orgel op een locatie niet goed in de beschikbare ruimte paste…) weer in oorspronkelijke luister hersteld.
Het orgel kreeg zodoende weer het oorspronkelijke uiterlijk. Wat de dispositie betreft werd uitgegaan van de toestand in1884 (met zelfstandig pedaal). Het orgel heeft nu 13 stemmen over twee klavieren en pedaal.
[Dispositie orgel Gotisch zaal]
Bösendorfer vleugel
In de Gotische zaal is ook een fraaie Bösendorfer concertvleugel aanwezig die op advies en met medewerking van titulair organist Jos van der Kooy in 2015 is aangeschaft. Deze vleugel wordt met grote regelmaat gebruikt bij concerten en muziekuitvoeringen.
Organist Gotische zaal
Sinds 2006 is Jos van der Kooy (1951) titulair organist van de Gotische zaal. Hij adviseert daarbij de Stichting Muziek in de Gotische zaal m.b.t. zaken rond de reguliere lunchpauzeconcerten met name m.b.t. orgelbespelingen, waarvan hij er zelf ook een aantal verzorgt.
Jos van der Kooy was tot zijn pensionering Stadsorganist van Haarlem en organist van de Westerkerk re Amsterdam. Tevens was hij verbonden aan het Kon. Conservatorium in Den Haag. Waar hij tot op heden nog enkele studenten heeft.
MUZIEK IN DE GOTISCHE ZAAL
Het orgel is na de laatste renovatie, die in 20011 werd afgerond (en waarbij voor de orgelconcerten werd uitgeweken naar de dichtbij gelegen Waalse Kerk, met zijn fraaie Cavaillé-Coll-orgel), geheel schoongemaakt en nagezien.
In de Gotische zaal vinden, net als voor de renovatie, regelmatig muziekuitvoeringen plaats, waarbij podium wordt geboden aan instrumentale- en vocale solisten en ensembles.
Daarbij is ook het orgel regelmatig te horen. Om de twee weken worden er Lunchpauzeconcerten georganiseerd door de Stichting 'Muziek uit de Gotische zaal' waarbij om en om ensembles en solisten van het Koninklijk conservatorium optreden en het orgel te horen is. Deze lunchpauzeconcerten worden als regel goed bezocht.
Door de coronacrisis is deze regelmaat ernstig verstoord omdat de zaal intensief voor werkzaamheden van de Raad van State wordt gebruikt, maar uiteraard ook doordat concerten met publiek niet mogelijk zijn.
Gelukkig zullen er vanaf september 2022 weer Lunchpauzeconcerten in de Gotische zaal plaatsvinden op iedere tweede woensdag van de maand (aanvang: 12:45 uur) Daarbij zal het Bätz-orgel ook weer regelmatig te horen zijn. Daarnaast treden prijswinnaars van het Prinses Christinaconcours weer op.
MEER INFO:
HB/juli 2022
De Stichting Haags Orgel Kontakt (HOK) is een samenwerkingsverband van zes participerende cultuuraanbieders in de Haagse binnenstad.
Klik HIER voor de volledige omschrijving
Het Haags Orgel Kontakt onderschrijft de Governance Code Cultuur (GCC) en de Code Culturele Diversiteit (CCD)
Het Haags Orgel Kontakt wil zich ook houden aan de regelgeving m.b.t. de Algemene Verordening Persoonsgegevens.
In onderstaande LINKS meer info over:
De concerten en andere activiteiten van het HOK zijn alleen mogelijk door financiële bijdragen van subsidiegevers en de structurele subsidie die het samenwerkingsverband van het HOK ontvangt van de Gemeente Den Haag.
