Orgel van de St. Jacobus

Het (hoofd)orgel van de St. Jacobuskerk (57/III/P) is in 1890, voor de Haarlemse Spaarnekerk door orgelbouwer P.J. Adema uit Amsterdam en werd in 1976 door deze firma overgebracht naar de (huidige) St. Jacobuskerk, waar het met bestaand materiaal van orgelbouwer M. Maarschalkerweerd werd samengevoegd.
Later is het orgel nog aangevuld met meer materiaal door orgelbouwer Slooff uit Lekkerkerk.
Het orgel heeft elektro-pneumatische toets- en registerstactuur en een elektronische setzerinstallatie.
Het is het tweede orgel in deze kerk. Daarvoor stond er een orgel van zeer heterogene samenstelling met pijpwerk van o.a. Mitterreither (uit 1797).
Acties om een koororgel van Maarschalkerweerd (waarvan alleen de kas in de kerk aanwezig was) te realiseren konden helaas geen doorgang vinden.
Titulair organist en orgeldeskundige Jos Laus is op dit moment bezig met de bouw van een geheel nieuw koororgel, waarvan verwacht wordt dat het eind 2014 gereed zal zijn.

Het 1e (hoofd)orgel van de St. Jacobus

Voordat het huidige orgel in de St. Jacobuskerk werd geplaatst stond er in de St. Jacobuskerk een orgel met zeer heterogene samenstelling met materialen uit diverse stijlperioden.
O.a. pijpwerk van Mitterreither (1797) en materiaal (w.o. een windlade) van Kam en van der Meulen uit het oude instrument van de Hofkapel waar hij aan had gewerkt.
Rond 1875 werd dit orgel , zoals in die tijd gebruikelijk was, herplaatst in de nieuwgebouwde Jacobuskerk aan de Parkstraat. Uiteraard was dit instrumenten in klankvolume veel te klein voor de veel grotere neogotische kerk.
In 1905 kreeg de Utrechtse orgelmaker Michael Maarschalkerweerd opdracht om het orgel uit te breiden en aan te passen aan de wensen en eisen van die tijd en het vereiste klankvolume voor de kerkruimte. Hij deed dit met behoud van alle oude materialen en breide het orgel uit met een nieuw positief (2e manuaal) en een vrij pedaal.
In 1929 kwam daar nog van een derde manuaal bij, dat in tegenstelling tot de andere twee manualen die mechanisch waren (met Barkermachine), pneumatisch aangestuurd werd.
In 1948 onderging het instrument nog wijzigingen die niet erg succesvol werden ervaren.
In de zestiger jaren werd de wens het orgel te verbeteren of te vervangen steeds groter. Deze plannen werden echter doorkruist door een dreigende kerksluiting die gelukkig niet is doorgegaan.
In 1975 overkwam dit echter wel het grote neogotische kerkgebouw aan het Spaarne in Haarlem, waardoor de Haagse orgelplannen in een stroomversnelling kwamen.

Het huidige Hoofdorgel van de St. Jacobus

Het huidige orgel van de H. Jacobuskerk is afkomstig van de Haarlemse Spaarnekerk, waarvoor het in 1890 was gebouwd door de orgelbouwer P.J. Adema uit Amsterdam.
Het orgel uit de Spaarnekerk werd aangekocht en de firma Adema-Schreurs kreeg de opdracht het Haarlemse instrument te combineren met de goede en bruikbare elementen van het Haagse orgel om zo te komen tot een groot romantisch orgel van Franse signatuur. Dit orgel kreeg in 1976 een plaats op de hoge orgeltribune van de St. Jacobus.
In de loop der jaren werden nog tal van verbeteringen aan het instrument aangebracht, waarbij de nadruk lag op de zogenaamde Franse tongwerken.
Het was in die jaren een van de eerste instrumenten die beschikte over een elektronische registratiecomputer (Setzer). Het instrument kreeg 53 registers verdeeld over Grand Orgue (manuaal I), Positif, (manuaal II) en Récit (manuaal III), alsmede Pédale. Het kreeg een plaats op de hoge koortribune, enigszins verscholen achter de torentoog, zodat het zangkoor nog over voldoende ruimte kon beschikken. De vrijstaande speeltafel werd geplaatst direct achter de balustrade met zicht op het orgelfront.

Restauratie kerk- en orgel (2007-2009)

De kerkrestauratie was mede aanleiding om het orgel schoon te maken, herstelwerk uit te voeren en een kleine uitbreiding (4 registers) door te voeren in de geest van Adema/Maarschalkerweerd. Het werk werd in fasen uitgevoerd, zodat het instrument gedeeltelijk beschikbaar bleef voor de liturgie. De magazijnbalg van het Positif werd opnieuw beleerd. Het pijpwerk werd schoongemaakt, waarbij tevens alle steminrichtingen werden hersteld, membranen vernieuwd en de eertijds buitenwerking gestelde crescendokast weer ‘in ere hersteld'. (Bij deze werkzaamheden is veel hulp verleend door vrijwilligers uit de parochie.)
Om de klankuitstraling te verbeteren werd al het nodige gedaan, daartoe werden enkele houten pijpen van plaats veranderd.
Ook werd de windvoorziening waar nodig aangepast, i.v.m. de benodigde verschillende winddrukken per werk.
Tevens werd de speeltafel aangepast en uitgebreid i.v.m met de 4 registers die waren toegevoegd en werd een nieuwe digitale Setzer (registratiecomputer) geplaatst. Veel aandacht is besteed aan het reinigingen, herstellen en waar nodig her-intoneren van het pijpwerk. Het resultaat is overweldigend, de klank pakt beter in elkaar en het merendeel der registers heeft aan schoonheid en kwaliteit gewonnen en ondanks de plaatsing op de hoge koortribune en ver weg in de toren-nis, klinkt het instrument beneden in de kerk nu presenter dan voorheen. De schoonmaak en het herstel van de muren van het kerkgebouw dragen daar in niet te onderschatten mate aan bij. Een groots resultaat!
De restauratie werd uitgevoerd door de Fa Slooff Orgelbouw te Lekkerkerk onder advies van Remy Syrier en Jos Laus met Wim Diepenhorst namens de Rijksdienst Cultureel Erfgoed.

Contrebombarde

Hopelijk zal de gereserveerde Contrebombarde 32 vt., die om fin. redenen nog niet geplaatst kon worden, niet lang op zich laten wachten en zal de dispositie van dit orgel compleet zijn.

De 'Commissie Concerten St. Jacobuskerk', participerend in het HOK, organiseert door het gehele jaar door concerten in de kerk, waarbij zowel aandacht wordt geschonken aan (sacrale) koorzang (o.a. door de Schola- en Cappella Sancti Jacobi) als aan bespeling van het orgel, dat zowel solistisch als in samenwerking met vocale- of instrumentale solisten te horen is. Het orgel wordt in die concerten, naast titularis Jos Laus, ook bespeeld door organisten uit binnen- en buitenland.
Ook op de Nationale Open Monumentendag in september is er traditioneel een orgelbespeling door Jos Laus.

Bronnen:
Ton van Eck: Het Adema-orgel in de Kerk van St. Jacobus Parochieuitgave, 1976.
Jos Laus: Maarchalkerweerd Orgelmakers te Utrecht
uitg.: Canaletto, Alphen a/d Rijn, 2008

Altaar orgel

In 2016 voltooide Jos Laus, organiste/dirigent van de St. Jacobuskerk, het door hem, in samenwerking met Sloof-orgelbouw, vervaardigde altaar-orgel, dat een plaats kreeg direct achter de rechter steunpilaar op het liturgisch centrum bij het hoofdaltaar.

Het orgel is door de plaats die het kreeg nauwelijks zichtbaar vanuit het schip van de kerk, maar geeft wel een goed zicht voor de bespeler op het liturgisch handelen bij het altaar en het hoogkoor.
Het orgel heeft 16 registers (waarvan 3 als transmissie) verdeeld over 4 werken: een hoofdwerk, bespeelbaar vanaf het onder-klavier, een nevenwerk, bespeelbaar vanaf het boven-klavier en een vrij pedaal. De toonhoogte is: A=440 Hz. De winddruk is 76 mm WK.

Het orgel is gebouwd volgens het sleeplade systeem met tooncancellen. De tractuur is een combinatie van mechanisch (hoofd- en nevenwerk) en elektrisch (pedaal). Er zijn drie koppelingen.
De windlades en pijpwerk voor de beide handklavieren (hoofd- en nevenwerk) zijn onder gebracht en een forse ‘speeltafel' die niet zo hoog is dat het zicht van de bespeler op het koor wordt gehinderd.
De windlade en pijpwerk van het pedaal zijn ondergebracht in een ‘pedaaltoren' achter de bespeler. In deze kas bevindt zich ook de windvoorziening.

Jos Laus heeft voor de bouw van dit orgel gebruik gemaakt van enkele registers oud materiaal (zoals 19-eeuws pijpwerk van o.a. Maarschalkerweerd).

Boek Maarschalkerweerd

Van de hand van titulair organist Jos Laus verscheen, naast verschillende publicaties over technische- en historische aspecten van de orgelbouw, een boek over het oeuvre van de 19e eeuwse Utrechtse orgelmakers Maarschalkerweerd onder de naam 'Maarschalkerweerd & Zoon, Orgelmakers te Utrecht'. Dit boek werd in 2008 uitgegeven bij Canaletto (ISBN 978-90-6469-842-2).

Dit boek is, na het beeindigen van de uitgeverij Canaletto, alleen nog te koop bij antiquariaat/boekhandel Kretzschmar*, Noordeinde 158, Den Haag

* Bij deze zelfde antiquariaat/boekhandel Kretzschmar is ook nog het standaardwerk over de beroemde Parijse orgelbouwer van René Verwer: 'Cavaillé-Coll en Nederland'  te verkrijgen (beiden voor € 20,- p/st)

Meer info:

Actueel

Agenda

Kerken & Orgels

Het HOK

De Stichting Haags Orgel Kontakt (HOK) is een samenwerkingsverband van zes participerende cultuuraanbieders in de Haagse binnenstad. 

Klik HIER voor de volledige omschrijving

Het Haags Orgel Kontakt onderschrijft de Governance Code Cultuur (GCC) en de Code Culturele Diversiteit (CCD)

Algemeen - GCC_beeldmerk_kleur_web.jpg  

Het Haags Orgel Kontakt wil zich ook houden aan de regelgeving m.b.t. de Algemene Verordening Persoonsgegevens.

 

De concerten en andere activiteiten van het HOK zijn alleen mogelijk door financiële bijdragen van subsidiegevers en de structurele subsidie die het samenwerkingsverband van het HOK ontvangt van de Gemeente Den Haag.  

 

 

Volg ons

Nieuwsbrief